Истраживање УНС-а о убијеним и отетим новинарима на Косову

21. 08. 2019.

Аутор: Јелена Л. Петковић Извор: УНС

Тужилац Кељменди: Сведоци злочина над новинарима биће заштићени

- Надали смо се да ће ЕУЛЕКС имати бољи учинак од УНМИК-а, жао ми је, али сам разочаран. У истрази убистава новинара нису радили баш ништа. Из документације коју смо добили се не види да су се тужиоци те мисије обраћали полицији да питају има ли неких нових информација, сазнања, доказа, сведока, нити да су питали породице жртава за информације.

Према Закону о кривичном поступку, тужилаштво има такву обавезу, као и да на три месеца обавести главног тужиоца докле се дошло у сваком предмету и који су будући потези. Ако нема доказа да су тужиоци ЕУЛЕКС-а обављали такве разговоре, онда они баш ништа нису урадили. С друге стране, будите сигурни да су подаци из ваших текстова пружили важне информације које сам проследио надлежним тужиоцима, каже тужилац косовског Специјалног тужилаштва и координатор за случајеве напада на новинаре, Бесим Кељменди, одговарајући на питање шта је затекао у фасциклама које су из мисије владавине права ЕУ дошле до нове адресе за истрагу – косовског тужилаштва.

Тужилац Кељменди позива све грађане који имају информације у вези са киднаповањем и убиствима новинара на Косову да се јаве том тужилаштву или истраживачима Удружења новинара Србије (УНС), гарантујући да ће њихов идентитет бити заштићен. Подвлачи и да закон омогућава и амнестију од злочина онима који пристану да буду сведоци тужилаштва.

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик. Please find below albanian and english translation of this article.                 Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Истраге УНМИК-а за кривичну одговорност, ЕУЛЕКС-а за неверицу

После година без истрага у мандату УНМИК-а, а потом ЕУЛЕКС-а, све предмете убистава и киднаповања новинара преузело је косовско тужилаштво у децембру 2018. године. То је први пут да једно тужилаштво има комплетиран списак свих истрага на истој адреси, али и да све истражне радње, крећу, по трећи пут - из почетка.

На констатацију да породице убијених и киднапованих новинара тврде да их тужиоци ЕУЛЕКС-а нису звали и обавештавали, Кељменди подвлачи да “то није нормално”.

- Тужилац мора да буде у сталном контакту са оштећенима, спреман да их прими, саслуша и тражи од њих информације. Ако ме питате да ли сада то раде наши тужиоци, знам да су у неколико предмета предузели неке истражне радње. Послао сам им и неке информације које сам добио од новинара из Србије (прим. аут. подаци из истраживања УНС-а). Данас имам тачну адресу на коју прослеђујем информације, али као тужилац нисам задовољан док не видим резултате. Ако је убиство извршено током рата, веома је тешко доћи до доказа. Зато сматрам да би било важно ако би се надлежни у Приштини и у Београду срели и разменили информације.

После 1999. године, подсећа тужилац, било је ситуација када су увиђаје обављали војници КФОР-а.

- Како војник, без адекватног знања, може да изврши увиђај за убиство? Нисмо имали професионалну полицију, ни добре истражне судије, ни тужиоце за професионалне увиђаје. Све то утиче на успех и наших тужилаца који су, 20 година касније, добили те предмете. Већину убистава, међу њима и новинара, није извршила једна особа. Неки су ту били, као на пример возачи и сви ће једнога дана бити у рату са душом. Оптимиста сам и надам се да ће се појавити и рећи, тако је било, ово су докази, или да нам кажу пут до доказа.

Међутим, у истрази која је укључивала и киднаповање Љубомира Кнежевића, сведок је због претњи одбио да се у судници сретне са осумњиченим и исприча шта је видео. Када му суд није оставио другу опцију, сведок је променио исказ. Коментаришући ову ситуацију, наш саговорник упућује на актуелни закон о кривичном поступку који омогућава да сведок поново буде саслушан, а његова изјава уважена као доказ, иако је раније била одбачена.

Истрага убиства новинара Шефкија Попове, показује да је полиција УНМИК-а из куће однела све што се могло сматрати потенцијалним доказом. Подаци из УНС-овог истраживања указују да је истрага ометана током мандата правосуђа УН, а онда у процесу примопредаје надлежности ова документација није стигла у ЕУЛЕКС. Поставља се питање шта се догодило са доказима изнетим из куће Попове.

УНС: Када неко каже да је загубио доказе да ли прво помислите да је то намерно?

Кељменди: То је ометање правде, нема шта друго. То је кривично дело. Онај ко је сакупио доказе, а сада не зна се где су, мора бити кривично одговоран, без обзира одакле је.

Сваки доказ судија уводи у регистар, а ако се не зна ко је то могао да склони из предмета, онда је судија одговоран. Са УНМИК-ом смо имали доста проблема, а они су се позивали на међународни имунитет што је апсурд. Ако имаш надлежност судије или тужиоца на Косову, онда мораш бити увек одговоран, одакле год да си.

УНС: Не чујете први пут за овакве ситуације, да се загубе докази, предмети?

Кељменди: О томе причамо јавно, свуда и са свима, без икаквог страха. Тачно је да се то десило и у другим предметима, а нарочито у предметима у којима су жртве новинари.

УНС: Да ли је данас овим истрагама највећа препрека политика или нешто друго?

Кељменди: Време је највећи проблем, јер је већ прошло 20 година. Политика је сасвим другачија у односу на 1999. и не може да утиче баш у мери које би се спречавале истражне радње. Некада нисмо смели да спомињемо нека имена, а сада их видимо као окривљене на суду. Нисмо смели да спомињемо неке политичаре, а данас су осуђеници. Тужиоци и судије су много независнији, као и полиција.

Када је реч о истрагама убистава новинара, тужилац Кељменди каже да је важно да се сведоци јаве.

Кељменди: Позивам све грађане, где год да су: ако имају неке информације нека их пошаљу, а гарантујем да ће њихов идентитет бити заштићен и да нико неће сазнати од кога су те информације потекле. Могу нам се директно јавити или преко вас, да починиоци кривичних дела били изведени пред суд.

Важно је да пренесете да наш закон о кривичном поступку омогућава да човек који је био присутан приликом извршења кривичног дела, а можда и мало умешан, јер је био на месту злочина или је морао бити на месту злочина, буде изузет од кривичног гоњења. Могу бити заштићени сведоци сарадници и ми их можемо заштити од претњи и потенцијалних кривичних дела. Ако немају поверења, нека дођу код мене лично, а ја им гарантујем да јавност никада неће сазнати ко су. Много могу помоћи и после тога мирно спавати.

Информације из УНС-овог истраживања изузетно важне за истрагу злочина над новинарима

Први пут имамо потврду да је податке, објављене у трогодишњем истраживању УНС-а, тужилаштво прихватило као важне за истрагу.

Кељменди: То су веома важне информације. Ми смо у обавези да све информације које нам помажу у истрагама верификујемо преко полиције. И увек оно што пише у медијима шаљем полицији. Полиција нам онда пише извештај, који користимо заједно са информацијама које смо добили из ваших текстова. Будите сигурни да су ваше информације веома важне за нас. Желео бих да подвучем и да предмети који се односе на убиства новинара не застаревају и свака нова информација и доказ помажу да кренемо напред.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prokurori Kelmendi: Dëshmitarët e krimeve ndaj gazetarëve do të jenë të mbrojtur

- Kemi pasur shpresa se EULEX-i do të ketë efekt më të mirë se sa UNMIK-u, më vjen keq, por jam i dëshpëruar. Nuk bënë asgjë në hetimin e vrasjeve të gazetarëve. Nga dokumentacioni që e kemi pranuar, nuk shihet që prokurorët e atij misioni i janë drejtuar Policisë për të pyetur a ka informata, njohuri, dëshmi apo dëshmitarë të rinj, dhe as nuk i kanë pyetur familjet e viktimave për informata. Sipas Ligjit për Procedurën Penale, Prokuroria e ka një obligim të tillë, si dhe që në çdo dy apo tre muaj t’i raportojë kryeprokurorit për rrjedhën e çdo lëndë dhe cilët janë hapat e ardhshëm. Nëse nuk ka dëshmi që prokurorët e EULEX-it i kanë zhvilluar bisedimet e tilla, atëherë ata nuk paskan bërë asgjë. Nga ana tjetër, të jini të sigurt se të dhënat nga tekstet tuaja ofruan informata të rëndësishme të cilat ua kam dërguar prokurorëve kompetent, thotë prokurori i Prokurorisë Speciale të Kosovës dhe koordinatori për rastet e sulmeve ndaj gazetarëve, Besim Kelmendi, duke u përgjigjur ndaj pyetjes se çfarë ka gjetur nëpër dosje që nga Misioni për Sundim të Ligjit të BE-së arritën në adresë të re për hetim- atë të Prokurorisë kosovare.

Prokurori Kelmendi u bën thirrje të gjithë qytetarëve që kanë informata rreth kidnapimeve dhe vrasjeve të gazetarëve në Kosovë, të lajmërohen në këtë Prokurori ose hulumtueseve nga Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS), duke i siguruar dhe duke u garantuar se identiteti i tyre do të jetë i mbrojtur. Ai nënvizon se ligji e mundëson edhe amnistinë nga krimet për persona që pajtohen të jenë dëshmitarë të Prokurorisë.

Hetimet e UNMIK-ut për përgjegjësi penale, e ato të EULEX-it për mosbesim

Pas shumë vitesh të hetimeve në mandatin e UNMIK-ut, e pastaj të EULEX-it, të gjitha lëndët e vrasjeve dhe kidnapimeve të gazetarëve i mori përsipër Prokuroria e Kosovës në dhjetor të vitit 2018. Kjo ishte hera e parë që një Prokurori e ka listën e kompletuar e të gjithë hetimeve, në adresë të njëjtë, por edhe që të gjitha veprimet hetimore të fillojnë për herë të tretë- nga fillimi.

Për konstatimin e familjeve të gazetarëve të vrarë dhe të kidnapuar, të cilët pohojnë se prokurorët e EULEX-it nuk i kanë ftuar dhe nuk i kanë informuar, Kelmendi thekson se “nuk është normal”.

- Prokurori duhet të jetë në kontakt të përhershëm me të dëmtuarit, i gatshëm për t’i pritur, dëgjuar dhe të kërkojë nga ta informata. E nëse me pyesni a po e bëjnë këtë gjë tani prokurorët tanë, e di se për disa lëndë i kanë ndërmarrë veprimet hetimore. Ua kam dërguar disa informata që i kam pranuar nga gazetarët nga Serbia (prim.aut. të dhënat nga hulumtimet e UNS-it). Sot e kam adresën e saktë ku i dërgoj informatat, por si prokuror nuk jam i kënaqur derisa nuk t’i shoh rezultatet. Nëse një vrasje është kryer gjatë luftës, është shumë vështirë të gjejmë prova. Për këtë gjë konsideroj se do të ishte e rëndësishme nëse do të takoheshin ata që janë kompetent nga Prishtina dhe Beogradi dhe t’i shpërndanin informatat.

Prokurori rikujton se pas vitit 1999 kishte situata kur inspektimet ne vend të ngjarjeve i kryenin ushtarët e KFOR-it.

- Si një ushtar, pa njohuri adekuate, mund ta kryej inspektimin në vend të ngjarjes për një vrasje? Nuk e kishim policinë profesionale, as gjyqtar hetues të mirë dhe as prokuror për inspektim profesional në vend të ngjarjes. Të gjitha këto ndikojnë në suksesin të prokurorëve tanë, që tani, pas 20 vitesh i pranuan këto lëndë. Shumicën e vrasjeve, e mes tyre edhe të gazetarëve, nuk i ka kryer një person. Disa prej tyre ishin për shembull vozitës dhe të gjithë ata një ditë do të luftojnë me shpirt. Jam optimist që do të paraqiten dhe do të thonë kështu ka ndodhur, këto janë provat, ose të na tregojnë rrugën drejt provave.

Megjithatë, në hetimin i cili përfshinte edhe kidnapimin e Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević) për shkak të kërcënimeve, dëshmitari ka refuzuar që të takohet me të dyshuarin në sallën e gjykimeve dhe të tregojë se çfarë ka parë. Dhe dëshmitari e ndryshoi deklaratën e tij, pasi që gjykata nuk i la asnjë opsion tjetër.

Duke e komentuar këtë situatë, bashkëbiseduesi ynë i referohet Ligjit aktual për Procedurën Penale, i cili mundëson që dëshmitari të dëgjohet përsëri dhe që deklarata e tij të vlerësohet si provë, edhe pse më herët ishte refuzuar.

Hetimi i vrasjes së gazetarit Shefki Popova tregon që Policia e UMNIK-ut nga shtëpia i mori të gjitha gjërat që mund të konsideroheshin si prove potenciale. Të dhënat nga hulumtimi i UNS-it tregojnë se hetimi ka qenë i penguar gjatë mandatit të gjyqësorit të UN-it, e pastaj gjatë procesit të dorëzimpranimit të kompetencave, ky dokumentacion nuk arriti në EULEX. Parashtrohet pyetja çfarë ka ndodhur me provat e marra nga shtëpia e Popovës.

UNS: Kur dikush thotë që i ka humbur provat, a mendoni së pari që e ka bërë këtë më qëllim?

Kelmendi: Kjo paraqet pengim të drejtësisë, asgjë tjetër. Kjo është vepër penale. Ai që i ka mbledhur provat, dhe tani nuk di ku janë, duhet të përgjigjet penalisht, pa marrë parasysh nga është.

Çdo provë gjyqtari e regjistron në regjistër dhe nëse nuk dihet kush ka pasur mundësi ta zhdukte nga lënda, atëherë përgjegjës është vet gjyqtari. Me UNMIK-un kemi pasur probleme të shumta, kurse ata u thërrisnin në imunitet ndërkombëtar, gjë që është absurde. Nëse e ki kompetencën e një gjyqtari apo prokurori në Kosovë, atëherë duhet të jesh gjithmonë përgjegjës, pa marrë parasysh se nga vjen.

UNS: Nuk dëgjoni për herë të parë për situata të tilla, të humbën provat, lëndët?

Kelmendi: Për këtë gjë flasim publikisht, kudo dhe me kë do, pa kurrfarë frike. Është e vërtetë se kjo gjë ka ndodhur edhe me lëndë të tjera, e sidomos në ato lëndë ku gazetarët janë viktima.

UNS: A është sot pengesa më e madhe për këto hetime ajo politike, apo diçka tjetër?

Kelmendi: Koha është problemi më i madh, sepse kanë kaluar 20 vjet. Politika është krejt ndryshe në krahasim me vitin 1999 dhe nuk mund të ndikojë në atë masë që të pengohen ose ndalohen veprimet hetimore. Dikur nuk kemi pasur guxim t’i përmendim disa emra, kurse sot i shohim të pandehur në gjykatë. Nuk kemi guxuar t’i përmendim disa politikan, e sot ata janë të dënuar. Prokurorët dhe gjyqtarët janë shumë më të pavarur, si edhe Policia.

Kur bëhet fjalë për hetimet e vrasjeve të gazetarëve, prokurori Kelmendi thotë se është me rëndësi që të lajmërohen dëshmitarët.

Kelmendi: U bëj thirrje të gjithë qytetarëve, kush do që të jenë: nëse kanë ndonjë informatë, le ti dërgojnë, u garantoj që identiteti i tyre do të jetë i mbrojtur dhe që askush nuk do të mësojë prej kujt kanë rrjedhë ato informata. Mund të na kontaktojnë direkt ose përmes jush, në mënyrë që kryesit e veprave penale të sillen para gjykatave.

Është me rëndësi që ta përçoni mesazhin se Ligji ynë për Procedurën Penale mundëson që njeriu i cili ishte i pranishëm gjatë kryerjes së veprës penale, dhe i cili ndoshta ka qenë edhe i përfshirë, sepse ishte në vend të krimit ose ishte i detyruar të jetë në vend të krimit, të jetë i përjashtuar nga ndjekja penale. Mund të jenë dëshmitarë bashkëpunëtorë të mbrojtur dhe ne mund t’i mbrojmë nga kërcënimet dhe veprat potenciale penale. Nëse nuk kanë besim, le të vijnë tek unë personalisht, e unë i siguroj se publiku kurrë nuk do të mësojë së kush janë ata. Mund të ndihmojnë dhe pastaj të flenë rehat.

Informatat nga hulumtimi i UNS-it janë jashtëzakonisht të rëndësishme për hetimin e krimeve ndaj gazetarëve

Për herë të parë e kemi një konfirmim që të dhënat e publikuara në hulumtimin trevjeçar të UNS-it, kjo Prokurori i ka pranuar si të rëndësishme për hetim.

Kelmendi: Këto janë informata shumë të rëndësishme. Në jemi të detyruar që ti verifikojmë përmes Policisë të gjitha ato informata që na ndihmojnë në hetim. Dhe gjithmonë ia dërgoj Policisë ato që i shkruajnë mediat. Policia pastaj na e shkruan raportin të cilin e shfrytëzojmë së bashku me informata që i kemi marrë nga tekstet tuaja. Të jeni të sigurt se informatat tuaja janë shumë të rëndësishme për ne. Dëshiroj të theksoj edhe se lëndët që kanë të bëjnë me vrasjet e gazetarëve nuk parashkruhen dhe çdo informatë ose prove e re na ndihmon të shkojmë përpara.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prosecutor Kelmendi: Witnesses to crimes against journalists will be protected

- We hoped that EULEX’s performance would be better than UNMIK’s, I must also say, regretfully, that I am disappointed. They did absolutely nothing in the investigations into the murders of journalists.

The documentation that we have received does not indicate that the prosecutors of that Mission addressed the police to ask if there was any new information, findings, evidence, witnesses, or that they asked the victims' families for information. Under the Criminal Procedure Law, the Prosecutor’s Office is under such an obligation, as well as under the obligation to inform the Chief Prosecutor every three months about the progress and further actions to be taken in each case. If there is no evidence that EULEX prosecutors were conducting such interviews, then they have done nothing at all. On the other hand, be sure that your texts have provided important information that I forwarded to the competent prosecutors, says the Special Prosecutor with the Kosovo Specialist Prosecutor’s Office and Coordinator for Cases Involving Attacks against Journalists, Besim Kelmendi, in his answer to the question about what he found in the folders of the EU Rule of Law Mission that have reached the new address for investigation – the Kosovo Prosecutor’s Office.

Prosecutor Kelmendi urges all citizens having information regarding the kidnappings and murders of journalists in Kosovo to contact the Prosecutor’s Office or the investigators of the Journalists’ Association of Serbia (UNS), guaranteeing that their identities will be protected. He also underlines that the law also allows exemption from criminal liability of those who agree to stand as witnesses for the Prosecutor’s Office.

UNMIK deserving of being held criminally liable for its investigations, disbelief over EULEKS’s investigations  

After years without investigations under the UNMIK mandate of, and then of EULEX, all journalist murder and kidnapping cases were taken over by the Kosovo Prosecutor’s Office in December 2018. This is the first time that a prosecutor's office has a complete list of all investigations at the same address, but also that all investigative actions start from the beginning, for the third time.

Regarding the claim of the families of murdered and kidnapped journalists that EULEX prosecutors have neither called nor informed them, Kelmendi stresses that "this is not normal".

 - A Prosecutor must be in constant contact with the aggrieved parties, ready to receive and listen to them and request information from them. If you are asking me if our prosecutors are doing it now, I know that they have taken certain investigative actions in several cases. I have also forwarded some information I received from a journalist from Serbia (author’s note - data from UNS Investigation) to them. Today I have the exact address to which I forward the information, but as a prosecutor I am not satisfied until I see the results. If a murder was committed during the war, it is very difficult to come up with evidence. That is why I think it would be important that the authorities in Pristina and Belgrade meet and exchange information.

After 1999, the Prosecutor recalls, there were situations when KFOR soldiers conducted crime scene investigations.

- How can a soldier, without adequate knowledge, conduct a murder crime scene investigation? We did not have any professional police, or good investigative judges, or prosecutors to conduct professional crime scene investigations. All of this affects the performance of our prosecutors who have been awarded the cases, 20 years later. Most murders, including the murders of journalists, were not committed by one person. Some were e.g. drivers, and one day they would wage a war against their souls. I'm optimistic and hopeful that they will show up and say, this is how it happened, this is the evidence, or show us the location of the evidence.

However, in the investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, the witness refused to face the suspect in the courtroom and say what he had seen. When the court left him no other option, the witness changed his statement. Commenting on this situation, our interlocutor refers to the applicable Criminal Procedure Law that allows the witness to be heard again and his statement to be admissible into evidence, although it was previously rejected.

The investigation into the murder of journalist Shefki Popova indicates that UNMIK police have taken from his home everything that could be considered potential evidence. Data from UNS Investigation indicate that the investigation was obstructed during the mandate of the UN judiciary, and afterwards, in the process of handover of jurisdiction, this documentation did not reach EULEX. The question is what has happened to the evidence taken from Popova’s house.

UNS: When someone says that he/she has misplaced the evidence, is your first thought that it was intentional?

Kelmendi: That is obstruction of justice - nothing else. That is a criminal offence. Anyone who has obtained evidence and does not know where it is now, must be held criminally responsible, regardless of where he/she comes from.

Each piece of evidence is entered into the register by the judge, and if it is not known who could have removed it from the case file, then the judge is held liable. We had a lot of problems with UNMIK, and they claimed international immunity, which is absurd. If you have the jurisdiction of a judge or prosecutor in Kosovo, then you must always be held liable, wherever you are.

UNS: This is not the first time that you have heard about such situations, of evidence, cases being misplaced?

Kelmendi: We talk about it publicly, everywhere and with everyone, without any fear. It is true that this has happened in other cases as well, especially in cases where the victims are journalists.

UNS: Is politics the biggest obstacle to these investigations today or something else?

Kelmendi: Time is the biggest problem, because 20 years have passed already. Politics is quite different than in 1999 and no longer has such an impact so as to prevent investigative actions. We used to be afraid to say certain people’s names, and now we see them as defendants in court. We used to be afraid to mention certain politicians, and today they are convicts. Prosecutors and judges are much more independent, as well as the police.  

When it comes to investigating journalist murders, Prosecutor Kelmendi says it is important for witnesses to come forward.

Kelmendi: I urge all citizens, wherever they are, to forward information, if they have any, and I guarantee that their identity will be protected and that no one will know who the information has come from. They may contact us directly, or through you, in order to bring the perpetrators to justice.

It is important for you to convey that our Criminal Procedure Law allows a person who has witnessed a crime, and has perhaps even been a little involved, because he/she was at the crime scene or had to be at the crime scene, to be exempt from prosecution. Justice collaborators may be protected and we may protect them from threats and potential retribution. If they are mistrustful, they may address me personally, and I guarantee that the public will never find out who they are. They can help a lot and then sleep peacefully afterwards.

Information from UNS Investigation extremely important for investigating crimes against journalists

For the first time, we have confirmation that the data, published in a three-year UNS investigation, have been admitted by the Prosecutor’s Office as important for the investigation.

Kelmendi: This is very important information. We are required to verify all pieces of information that help us with our investigations through the police. I always send what is written in the media to the police. The police then compile a report for us, which we use together with the information we have received from your texts. Please be assured that your information is very important to us. I would also like to stress that there is no statute of limitation on cases relating to journalist murders and any new information and evidence helps us move forward.

 * Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance