UNS vesti
12. 08. 2013.
Sutra 200 godina od izlaska "Novina serbskih" u Beču
Prvi broj "Novina serbskih" u Beču izašao je 13. avgusta 1813. godine. Pokretači i urednici ovih novina bili su Dimitrije Davidović i Dimitrije Frušić, srpski studenti medicine u Beču. Za sajt UNS-a koleginica Vesna Arsenić pripremila je dve priče o počecima srpskog novinarstva i jednom od prvih srpskih novinara Dimitriju Davidoviću.
SAV SRBIN
Kad se 25. marta 1838. godine upokojio utemeljivač srpskog novinarstva Dimitrije Davidović, čak ni "Novine srbske", koje je 5. januara 1834. pokrenuo u Kragujevcu i bio njihov prvi urednik, nisu zabeležile smrt ovog znamenitog čoveka!
Zvanično neoplakan i neožaljen sahranjen je u tišini u Smederevu, gde je živeo nakon što je pao u nemilost vladarske kuće Obrenovića, pre svega Knjaza Miloša, zbog toga što je bio vatreni zagovornik Ustava, a time i zakonskog ograničenja moći Gospodareve.
Kao prvi profesionalni novinar među Srbima, a, po svoj prilici, i među svim Južnim Slovenima, Davidović, koji je jedno vreme bio i osoba od najvišeg poverenja vladarske kuće - učitelj mladih Obrenovića, Knežev sekretar, popečitelj (ministar) u nekoliko navrata, nikad nije dozvolio da činovnik pobedi žurnalistu u njemu, zbog čega ga je je Knjaz, od svih učenih ljudi u Srbiji, smatrao "luđim"!
Ovog osnivača i urednika prvih dnevnih novina na "čistom Srbinu razumetelnom jeziku"- "Novina serbskih", čiji prvi broj se pojavio u Beču 13. avgusta 1813. godine, kao i prvog lista u Srbiji - "Novina srbskih", autora prvog Ustava - Sretenjskog, Knjaz je lišio svih državnih i uredničkih funkcija i poslao ga u prevremenu penziju.
Ali, ni najmoćniji vladari nisu jači od suda vremena, jer uvek ima onih čije sećanje je jače od zaborava!
Zatravljeni grob u Smederevu je pronađen, a posmrtni ostaci su obeleženi spomen pločom od studeničkog kamena na kojoj je, po izričitoj želji pokojnika, uklesano: “Dimitrije Davidović sav Srbin”.
Time je ovaj "prečanin", rođeni Zemunac, među Kragujevčanima podrugljivo nazivan "Nemečkar", naglasio svrhu svog života - posvećenost svom rodu za čiju "polzu" je radio čitav život!
Zapisala V. Arsenić
CENZURISANA SLOBODA
Nedugo pošto je prvom srpskom novinaru i uredniku Dimitriju Davidoviću (1789.- 1838.) odobrio štampanje “Novina serbskih”, 23. maja 1832. godine u Kragujevcu, i nekoliko napisa koji mu nisu bili po volji Knez Miloš Obrenović je shvatio da je štampa potencijalno opasna po vlast i - zaveo je cenzuru!
Za prvog cenzora odredio je Lazu Teodorovića, tadašnjeg ministra pravosuđa, koji se starao da se “ništa u novine ne stavlja što bi bilo kao primječanije sopstvenog samog novinara o politici i postupku stranih država”.
Prevedeno, nije poželjno da novinar misli svojom glavom, a najbolje je dati “pamet pod arendu” vladaru!
Činjenicu da su "Novine srbske" počele da izlaze, a da istovremeno nije imenovan i cenzor, Knjaz je smatrao velikim propustom, pa je Teodoroviću poručio da "to nikakav razuman narod ne čini, već novine podležu razumnoj cenzuri... Od sad svaki list vi najpre cenzurišite i podpišite, pa da se tek onda štampati može".
Povod za zauzdavanje novinarstva, koje je pokazalo da ume da “ujede” i tek izniklim “mlečnim zubima”, bio je taj što je Knez Miloš izgubio poverenje u Davidovića, kao jednog od tvoraca Sretenjskog ustava i neskrivenog zagovornika “konstitucije”, odnosno zakonskog ograničenja apsolutne vlasti Kneževe.
Davidović je u sedam brojeva lista, koji je važio za službeno političko glasilo Kneževine - od 2. februara do 16. marta 1835. samoincijativno popularisao zaključke Sretenjske skupštine i Ustav.
Činjenica da je Sretenjski ustav donet bez saglasnosti Porte, čiji vazal je Srbija još bila, kao i ruskog i bečkog dvora, koji su je smatrali svojom interesnom sferom, uticala je na to da su sve tri strane mrko gledale na zarazno jačanje slobodarskog i demokratskog duha na Balkanu.
"Da nije u novinama to koješta pečatano, ne bi niko ni znao, al' kuriri lete na sve strane i raznose novine naše, iz koji' ljudi vide samo konštituciju", kritikovao je Knjaz.
Podozrivost Gospodareva prema prvom srpskom novinaru se produbila kad se Davidović drznuo da objavi veliku i strogo čuvanu državnu tajnu - o bolesti starijeg Miloševog sina Milana, viđenog za naslednika kneževskog trona.
Istinoljubivog novinara Knez je, brže - bolje, 16.marta 1835, lišio svih državnih i novinarskih poslova i poslao u penziju, uz ciničnu napomenu da "ne valja da popečitelj (ministar) novinar bude!"
Današnjim rečnikom rečeno - Davidović je penzionisan zbog sukoba interesa!
Ali, uprkos “kratkom fitilju” i moći da ga otera u progonstvo ili liši slobode, pa i glave, mudri vladar je prvo srpsko novinarsko pero velikodušno “častio” kućom i imanjem sa 60 stabala šljive u centru Smedereva i 300 groša godišnje.
Bila je to bogata otpremnina o kakvoj današnji novinari, koji ponekad mesecima čekaju zarađenu platu ili honorar, mogu samo da sanjaju!
Na osnovu teksta Dragana Đorđevića “Za 60 šljiva i 300 groša” objavljenog u “Istorijskim sveskama” u julu 1998. godine, kao i Zbornika radova sa naučnog skupa "Stvaralaštvo Dimitrija Davidovića" održanog u SANU povodom 150. godišnjice donošenja Sretenjskog ustava, napisala V. Arsenić.
Komentari (0)
ostavi komentarNema komentara.